Surzyński Leon (1891–1967), lekarz, organizator chórów, poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej.
Ur. 8 IV w Inowrocławiu, był synem Piotra (1859–1935), organisty parafii św. Mikołaja i prezesa Tow. Organistów im. św. Wojciecha w Inowrocławiu, dyrygenta inowrocławskich chórów: Tow. Śpiewu «Moniuszko», Tow. Gimnastycznego «Sokół» oraz kościelnego, i Stanisławy Marianny z Meissnerów, bratankiem Józefa (zob.), Mieczysława (zob.) i Stefana (zob.). S. miał siostry: Józefę i Marię, pianistki, nauczycielki szkół muzycznych w Poznaniu, oraz brata stryjecznego Władysława (zob.).
S. uczęszczał do gimnazjum w Inowrocławiu, gdzie w l. 1909–10 był prezesem koła Tow. Tomasza Zana. Po ukończeniu w r. 1911 gimnazjum i zdaniu 15 III 1912 egzaminu abiturienckiego studiował medycynę na uniwersytetach w Monachium, Würzburgu i Lipsku. Należał do Grup Narodowych i w l. 1911–13 był członkiem redakcji studenckiego miesięcznika „Brzask”. W Lipsku pełnił funkcję prezesa Tow. Studentów Polaków «Unitas»; założył kółka śpiewacze «Chopin» i «Bard Polski» (Zespół im. Stanisława Moniuszki). Działał też w Związku Młodzieży Polskiej «Zet». Uczestniczył w konspiracyjnej pracy wojskowej wśród polskiej młodzieży studiującej w Niemczech. Po wybuchu pierwszej wojny światowej kierował w l. 1914–15 komitetem pomocy dla studentów z Król. Pol. W r. 1917 uzyskał na uniw. w Lipsku doktorat z medycyny na podstawie pracy Über sporentötende Mittel napisanej pod kierunkiem prof. Krause, po czym rozpoczął pracę jako lekarz w Gliwicach. Od listopada do grudnia 1918 był tam wiceprzewodniczącym Pow. Rady Ludowej. Utrzymywał w tym okresie kontakt z poznańską Grupą Starszych «Zet» i należał do założonych pod koniec r. 1918 tajnego Związku Patriotycznego oraz jawnego Związku Młodej Polski. W grudniu t.r. wrócił do Inowrocławia, gdzie zaangażował się w przygotowania do powstania wielkopolskiego. Po jego wybuchu był lekarzem w oddziałach na Kujawach, a w Inowrocławiu zorganizował pierwszy punkt sanitarny. Gdy powstanie dobiegło końca, przeniósł się do Poznania i do schyłku r. 1919 służył w WP.
S. był współwydawcą pism poznańskich: tygodnika „Sprawa Polska” (1919–21) oraz dziennika „Przegląd Poranny” (1921). Współzakładał w r. 1920 Drukarnię Poznańską i Tow. Akcyjne. W l. 1919–21 zorganizował i kierował w Poznaniu Inst. Higienicznym, a następnie praktykował jako lekarz internista. Od r. 1921 był radnym Poznania (do r. 1935). W r. 1923 wstąpił do Narodowej Partii Robotniczej (NPR) i został w r. 1926 członkiem jej Zarządu Wojewódzkiego. W r. 1924 został członkiem Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk. Był prezesem założonego t.r. Polskiego Tow. Kultury i Oświaty Robotniczej «Pochodnia». Należał do powołanego 21 II 1926 w Warszawie Związku Seniorów Organizacji Młodzieży Narodowej.
Po przewrocie majowym 1926 r. był S. jednym z organizatorów struktur wielkopolskich Związku Naprawy Rzeczypospolitej, m.in. 26 VII t.r. przemawiał na wiecu w Gnieźnie. Dn. 15 VIII przystąpił do rozłamowego NPR-Lewica, w którym został członkiem komisji rewizyjnej Zarządu Wojewódzkiego, a 3 X wszedł do Głównego Zarządu. Podczas III Walnego Zebrania Związku Robotników i Rzemieślników Zjednoczenia Zawodowego Polskiego w Poznaniu (15–16 VIII) wygłosił referat Higiena pracy, a w ramach cyklu wykładów bezpłatnych miejscowego Tow. Eugenicznego (1927–8) miał odczyt o poczuciu odpowiedzialności w życiu płciowym. Znany jako doskonały mówca, występował w l. dwudziestych na wiecach antyniemieckich. W r. 1926 publikował też w „Kurierze Poznańskim”. W marcu 1928 został wybrany na posła z okręgu Poznań z listy Narodowo-Państwowego Bloku Pracy utworzonego w Wielkopolsce przez popierające BBWR NPR-Lewicę i Katolicką Unię Ziem Zachodnich. W Sejmie zasiadał w Klubie Frakcji NPR-Lewicy (od 31 X 1929 w BBWR). Dn. 17 IV 1928 stanął na czele Poznańskiego Komitetu Regionalnego Narodowo-Państwowego Bloku Pracy. Po połączeniu Związku Naprawy Rzeczypospolitej z Partią Pracy (27 VI t.r.) wstąpił do Zjednoczenia Pracy Wsi i Miast. W sierpniu został prezesem oddz. wielkopolskiego BBWR; pełnił tę funkcję przez rok należąc z Witoldem Jeszke do je-go lewego skrzydła. W l. 1928–34 wchodził też w skład Rady Naczelnej Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej. Od r. 1928 był prezesem Słowiańskiego Związku Śpiewaczego z siedzibą w Poznaniu oraz inicjatorem i organizatorem Wszechsłowiańskiego Zjazdu Śpiewaczego w Poznaniu (18–21 V 1929). W l. 1931–5 pełnił funkcję prezesa Poznańskiego Tow. Muzycznego; był też wiceprezesem Naczelnej Rady Zjednoczenia Polskich Zespołów Śpiewaczych i Instrumentalnych. Zasiadał w radzie opery poznańskiej.
W r. 1929 stanął S. na czele Demokratycznego Bloku Pracy Gospodarczej w Poznaniu i z jego ramienia, z listy nr 1 (BBWR), został w listopadzie 1930 ponownie posłem na Sejm. Zasiadając w Klubie BBWR, brał udział w pracach komisji spraw zagranicznych. Był sprawozdawcą ustaw ratyfikacyjnych konwencji i umów międzynarodowych: handlowej z Jugosławią (30 I 1931), o ubezpieczeniach społecznych z Niemcami (26 I 1932), o połowie wielorybów (13 III 1933), o przedłużeniu prowizorycznego porozumienia handlowego, wzajemnym wykonywaniu tytułów egzekucyjnych oraz wzajemności w sprawach upadłościowych i spadkowych z Czechosłowacją (21 II 1935), w sprawie zakupu obligacji zachodniopruskich z Niemcami (20 III t.r.), oraz handlowej z Czechosłowacją (22 III). Zabierał głos w debatach nad preliminarzami budżetowymi na l. 1931/2 (7 II 1931) i 1935/6 (9 II 1935). Należał do Zarządu Głównego Tow. Polsko-Czechosłowackiego oraz koła wielkopolskiego seniorów Tow. Tomasza Zana. Przewodniczył komitetowi organizacyjnemu I Zjazdu Niepodległościowców byłej Dzielnicy Pruskiej w Poznaniu (14 I 1934). W wyborach na prezydenta Poznania (26 IV t.r.) bezskutecznie konkurował z Cyrylem Ratajskim. W l. 1934–9 był prezesem Tow. dla Badań nad Historią Powstania Wielkopolskiego.
Wybrany we wrześniu 1935 na kolejną kadencję sejmową z listy BBWR, zasiadał S. w komisjach spraw zagranicznych oraz zdrowia publicznego i opieki społecznej. Referował ustawy o ratyfikacji porozumienia o przedłużeniu prowizorycznego układu handlowego z Francją (9 XII 1937) oraz o publicznej służbie zdrowia (31 III 1938). Brał udział w dyskusjach nad ustawami o upoważnieniu prezydenta do wydawania dekretów (29 X 1935, 17–18 VI 1936), i ministra skarbu do zaciągnięcia pożyczek zagranicznych we frankach francuskich na cele obrony państwa (5 I 1937), oraz o Inst. Kultury Narodowej (20 III t.r.), a także o noweli w praktyce lekarskiej (6 VII 1938) oraz nad preliminarzami budżetowymi na l. 1936/7 (24 II 1936) i 1937/8 (2 XII 1936, 18 II 1937). Po rozwiązaniu BBWR (30 X 1935) wszedł do powołanego w marcu 1936 Parlamentarnego Związku Działaczy Społecznych, a miesiąc później objął kierownictwo jego struktur w Wielkopolsce. Był członkiem komitetu organizacyjnego i komisji ideowo-programowej Zjazdu Uczestników Ruchu Niepodległościowego Związku Młodzieży Polskiej, obradującego 28–29 XI 1936 w Warszawie. Od r. 1937 przewodniczył Okręgowi Wielkopolskiemu Obozu Zjednoczenia Narodowego, a od r. 1938 zasiadał w jego Radzie Naczelnej. Publikował artykuły o polskiej polityce zagranicznej, zwłaszcza o stosunkach polsko-niemieckich początkowo na łamach organu Zjednoczenia Pracy Wsi i Miast „Przełom”, a od r. 1936 w tygodniku Związku Naprawy Rzeczypospolitej „Naród i Państwo”. Dn. 4 IV 1937 na poznańskim dworcu kolejowym przewodniczył i wygłosił przemówienie podczas uroczystości nad przewożoną do Warszawy trumną z ciałem Karola Szymanowskiego. Wybrany w listopadzie 1938 po raz kolejny na posła, został wicemarszałkiem Sejmu oraz przewodniczącym komisji budżetowej i komisji spraw zagranicznych. Referował ustawę o dodatkowym kredycie na l. 1938/9 na zaangażowanie urzędników ryczałtowych w urzędach zagranicznych (9 XII 1938), i preliminarze budżetowe MSZ na l. 1939/40 (14 II 1939). Po wybuchu drugiej wojny światowej, gdy 2 IX 1939 Sejm przyjął uchwałę o zmniejszeniu izby do 41 posłów, pozostał wicemarszałkiem i przewodniczącym komisji budżetowej.
We wrześniu 1939 przedostał się S. do Bukaresztu. Jesienią 1940 wyjechał na Cypr i zamieszkał w Kyrenii. Założył tam chór polski i został kierownikiem Polskiej Grupy Szpitalnej we Famaguście. W r. 1941 przeniósł się do Palestyny, gdzie w Latrun zgłosił się do służby wojskowej w Ośrodku Zapasowym Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich (od maja 1942 3. Dyw. Strzelców Karpackich). Niebawem jednak został oddelegowany do szpitala wojskowego w Baragwanath koło Johannesburga w Związku Południowej Afryki. Był tam lekarzem oddziałowym, a jako sanitarnego oficera łącznikowego Dowództwa Armii Polskiej na Wschodzie przydzielono go także do Imperialnej Brytyjskiej Sanitarnej Misji Łącznikowej dla opieki nad szpitalami w Howick i Oribi koło Pietermaritzburga. Organizował tam opiekę społeczną i lekarską dla Polaków. Współorganizował powstały w r. 1943 Związek Lekarzy Polskich na Uchodźstwie (Polish Medical Association in the British Empire) i został jego prezesem. Po wybuchu powstania warszawskiego 1944 r. został honorowym sekretarzem powstałego w Związku Południowej Afryki komitetu pomocowego «Warsaw Appeal».
Po zakończeniu wojny przybył S. w r. 1945 do Wielkiej Brytanii i jako lekarz praktykował w Londynie. Zasiadał we władzach Rady Naczelnej Ligi Niepodległości Polski. Od r. 1950 był członkiem, a od r. 1954 prezesem Głównej Komisji Rewizyjnej Skarbu Narodowego. W r. 1952 zorganizował w Londynie sekcję medyczną Inst. Badania Zagadnień Krajowych (Research Institute for the Contemporary Affairs of Poland) i objął jej kierownictwo. Napisał przedmowę do „34 pieśni na chór męski w układzie czterogłosowym” (Londyn 1952) Jana Galla. Był prezesem założonego w r. 1955 Związku Chórów Polskich w Wielkiej Brytanii, organizującego m.in. cykliczne Święto Pieśni Polskiej. W lipcu 1965 odwiedził Polskę; przed Ratuszem w Poznaniu podczas koncertu warszawskiego Tow. Śpiewaczego «Harfa» wręczono mu Złotą Odznakę Honorową z Wieńcem Laurowym Zjednoczenia Polskich Zespołów Śpiewaczych i Instrumentalnych. Zmarł 28 IX 1967 w Londynie, został pochowany 28 X na cmentarzu Junikowskim w Poznaniu. Był odznaczony m.in. Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych i Orderem Odrodzenia Polski.
W małżeństwie zawartym 26 IV 1921 z Heleną Kaniewską miał S. córki Barbarę (ur. 1922) i Marię (ur. 1925).
Inowrocławski słownik biograficzny, Inowrocław 1991 I; Kto był kim w Drugiej RP?, (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Paluszkiewicz M., Szews J., Słownik biograficzny członków tajnych towarzystw gimnazjalnych w Wielkim Księstwie Poznańskim 1850–1918, P. 2000; Sejm i Senat 1935–1940, W. 1936 (fot.); Słown. pol. tow. nauk., II cz. 1–2; Wielkopolanie XX wieku, P. 2001; Wpol. Słown. Biogr.; – Ajnenkiel A., Historia Sejmu Polskiego, W. 1989 II; Ajzner S., Związek Związków Zawodowych 1931–1939, W. 1979; Amatorski zorganizowany ruch śpiewaczy Wielkopolski 1892–1992, P. 1992 s. 392; Brzeziński T., Polskie peregrynacje po dyplomy lekarskie (od średniowiecza po odzyskanie niepodległości w 1918 r.), W. 1999 s. 410; Czubiński A., Poznań w okresie dwudziestolecia międzywojennego (1918–1939), w: Dzieje Poznania 1918–1945, W.–P. 1998 II; tenże, Wielkopolska w latach 1918–1939, P. 2000; tenże, Życie polityczne Gniezna, w: Dzieje Gniezna, W. 1965; Demel C. i in., Działalność Narodowego Stronnictwa Robotników i Narodowej Partii Robotniczej w Wielkopolsce w latach 1917–1937, W.–P. 1980; Dworecki Z., Poznań i Poznaniacy w latach Drugiej Rzeczypospolitej 1918–1939, P. 1993; Ergetowski R., Studenckie organizacje Polaków na Uniwersytecie Lipskim w latach 1872–1919, Wr. 1982; Hass L., Związek Patriotyczny 1918–1926, „Kwart. Hist.” 1978 nr 4 s. 925, 932, 937; Historia Gimnazjum i Liceum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu 1885–1985, Inowrocław 1995 I–II; Jakóbczyk W., W Poznańskim Bazarze 1838–1939, P. 1986 s. 156–7, 162; Kieszczyński L., Kronika ruchu zawodowego w Polsce 1808–1939, W. 1972; Majchrowski J., Silni-zwarci-gotowi. Myśl polityczna Obozu Zjednoczenia Narodowego, W. 1985; Makowski E., Kształtowanie się stosunków społeczno-politycznych w Wielkopolsce w latach 1926–1939, W.–P. 1979; Michałowski K., Poznańska muzyka Karola Szymanowskiego, „Kron. M. Poznania” 1996 nr 4 s. 180–1, 185–6; Mikołajczak E., Kalendarium kujawskie, Inowrocław 1990 s. 98; Motas M., Na „herbatce” u premiera Świtalskiego, „Teki Arch.” T. 8: 1961 s. 183, 219–20; Paluszkiewicz M., Towarzystwo Tomasza Zana w Inowrocławiu, „Przegl. Zachodni” R. 35: 1979 nr 3 s. 121; Polak B., Generał Stanisław Taczak 1874–1960, P. 1988; Pomoc krajowi przez niepodległościowe uchodźstwo 1945–1990, Londyn 1995; Przybylski H., Chrześcijańska Demokracja i Narodowa Partia Robotnicza w latach 1926–1937, W. 1980; Rakowski J., Przejęcie „wspólnoty interesów” w dyspozycję polską, w: Śląsk a czynniki zewnętrzne w XIX–XX wieku, Wr. 1992; Schimitzek S., Drogi i bezdroża minionej epoki, W. 1976; Świtała T., Poznań od połowy czerwca 1925 r., „Kron. M. Poznania” R. 56: 1988 nr 1 s. 64; Trzeciak K., Zarys historii Skarbu Narodowego, w: Kierownictwo obozu niepodległościowego na Obczyźnie 1945–1990, Londyn 1996; Trzeciakowscy M. i L., W dziewiętnastowiecznym Poznaniu, P. 1982; Veritate et scientia. Księga pamiątkowa w 125-lecie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Red. A. Gąsiorowski, W.–P. 1982 s. 233; Waingertner P., „Naprawa” (1926–1939). Z dziejów obozu pomajowego, W. 1999; tenże, Ruch zetowy w Drugiej Rzeczypospolitej, Ł. 2006; Winowicz K., Muzykalni bracia Surzyńscy, „Średzki Kwart. Kult.” 2002 nr 1 s. 11–15; Zarzycki A., Cyryl Ratajski 1875–1942, P. 1991; ZET w walce o niepodległość i budowę państwa, W. 1996 (fot.); Żukowski A., Afryka Południowa a powstanie warszawskie, w: Powstanie warszawskie z perspektywy półwiecza, W. 1995 s. 265; tenże, Polsko-południowoafrykańskie stosunki polityczne, Olsztyn 1998; – Almanach lekarski na rok 1932, Lw. 1932 s. 379; Arch. Paderewskiego, III; Czaykowski B., Sulik B., Polacy w W. Brytanii, Paryż 1961; Ivánka A., Wspomnienia skarbowca 1927–1945, W. 1964 (błędne nazwisko Surzycki); Jahresverzeichnis der an den deutschen Universitäten erschienenen Schriften, Berlin 1918 s. 194; Korboński S., Polonia Restituta. Wspomnienia z dwudziestolecia niepodległości 1918–1939, Philadelphia 1986; Kot S., Listy z Rosji do gen. Sikorskiego, Londyn 1955; Pamiętnik I Zjazdu Niepodległościowców byłej dzielnicy pruskiej w Poznaniu 14 stycznia 1934 r., P. 1935 s. 9, 11, 14, 23, 43–4; Rocznik lekarski RP na l. 1933/4, W. 1933; toż na r. 1936, W. 1936; toż na r. 1938, W. 1938; Rocznik Polonii 1950, Londyn [b.r.w.]; toż 1952, Londyn 1952; toż 1958–9, Londyn 1958; Składkowski F. S., Nie ostatnie słowo oskarżonego. Wspomnienia i artykuły, Londyn 1964; Spraw. stenogr. Sejmu, 1928–39; Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej, W. 1924/5; W pięćdziesiątą rocznicę powstania „ZETU”. Sprawozdanie ze Zjazdu Uczestników Ruchu Niepodległościowego Związku Młodzieży Polskiej („Młodzieży Narodowej”) 28 i 29 XI 1936 r. w Warszawie, W. 1937 s. 28–9, 163; Winiewicz J., Co pamiętam z długiej drogi życia, P. 1985; Wohnout W., Od klęski – ku nadziei. W trzechlecie powstania skarbu narodowego, Londyn 1953 s. 55; Zakrzewski Z., Ulicami mojego Poznania, P. 1985; – „Biul. Inform. Uchodźców Pol. na Cyprze” 1941 nr 17; „Dzien. Kujawski” R. 20: 1912 nr 61; „Młodzież Sobie” R. 6: 1935 nr 4; „Orędownik Wpol.” 1933 nr 120; „Przekrój” 1989 nr 2313; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1967: „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” R. 28 nr 236–238, 240, 249; „Życie Śpiewacze” R. 20 nr 11 (J. Niezgoda); – B. Narod.: sygn. akc. 13647; B. Ossol.: rkp. 15954/II s. 95–112 (papiery S. Szwedowskiego); B. Raczyńskich: sygn. 2421 (spuścizna po Marianie Paluszkiewiczu); – Informacje Elżbiety Kołaczkiewicz z Wr.
Janusz Karwat